Największe zwycięstwo polskiej floty na Bałtyku.
Skrócone podsumowanie bitwy pod Oliwą
Bitwa pod Oliwą, która odbyła się 28 listopada 1627 roku, stanowiła kluczowe morske zwycięstwo Polski w wojnie polsko-szwedzkiej. W efektywnym starciu morskim polska flota pod dowództwem Arenda Dickmanna pokonała szwedzkie okręty, zdobywając galeon „Tigern” i zatapiając „Solen”. To zwycięstwo nie tylko przełamało blokadę Gdańska, ale również znacząco podniosło morale i prestiż polskiej marynarki wojennej.
Jakie były przyczyny bitwy pod Oliwą?
Przyczyną bitwy pod Oliwą była długotrwała blokada Gdańska przez flotę szwedzką, która stanowiła kluczowy element strategii Szwecji mającej na celu osłabienie Polski gospodarczo i militarnie poprzez odcięcie dostępu do kluczowych szlaków handlowych na Bałtyku. Blokada ta wywierała presję na polską gospodarkę, ograniczając handel morski, który był życiową arterią dla ówczesnej Rzeczypospolitej. Polska odpowiedź, zdecydowana próba przełamania szwedzkiej dominacji na morzu, była niezbędna dla przywrócenia wolności nawigacji i handlu, co miało kluczowe znaczenie dla gospodarczego i politycznego statusu kraju w regionie.
Kiedy miała miejsce bitwa pod Oliwą?
Bitwa miała miejsce 28 listopada 1627 roku, w trakcie intensywnych działań wojny polsko-szwedzkiej, której stawką była dominacja nad Bałtykiem i jego portami.
Kto uczestniczył w bitwie pod Oliwą?
Bitwa pod Oliwą była starciem między flotami Polski i Szwecji. Polskie siły morskie dowodzone były przez Arenda Dickmanna, który zyskał sławę dzięki swoim umiejętnościom dowódczym oraz odwadze. Szwedzka flota była pod komendą Nilsa Göranssona Stiernskölda, doświadczonego admirała, który jednak poległ w tej bitwie.
Przebieg bitwy pod Oliwą
Bitwa pod Oliwą rozpoczęła się, gdy szwedzka eskadra patrolująca Zatokę Gdańską zauważyła polskie okręty na redzie Gdańska. Szwedzkie okręty podzielone były na dwie grupy: pierwszą stanowił okręt flagowy „Tigern” i wiceadmiralski „Pelikanen”, dowodzone przez wiceadmirała Fritza, natomiast drugą grupę prowadził „Solen”.
Starciem, które zapoczątkowało bitwę, była walka szwedzkiego „Tigern” z polskim flagowcem „Rycerz Święty Jerzy”. Szybko po pierwszej wymianie ognia artyleryjskiego doszło do abordażu. W międzyczasie, „Panna Wodna” wsparła polskie działania, ostrzeliwując „Tigern” z tyłu, co znacząco przyczyniło się do jego zdobycia przez polskich żołnierzy.
Konflikt z „Solenem” okazał się bardziej zacięty. Galeon ten stawiał silny opór załodze polskiego „Wodnika”. Kiedy na pomoc „Wodnikowi” przyszła fluita „Biały Lew”, Polacy zyskali przewagę i zdołali dostać się na pokład „Solena”. W obliczu przegranej, szyper szwedzkiego okrętu podjął desperacką decyzję o zdetonowaniu komory prochowej, co doprowadziło do eksplozji. Większość załogi polskiej i szwedzkiej zdołała w ostatniej chwili przeskoczyć na pokład „Wodnika”, jednak reszta zginęła wraz z okrętem.
Pozostała część szwedzkiej floty, widząc klęskę, ratowała się ucieczką na otwarte morze. Tymczasem polskie okręty, w tym zdobyty „Tigern”, triumfalnie odpłynęły do bazy w Wisłoujściu, kończąc bitwę zdecydowanym zwycięstwem.
Kto wygrał bitwę pod Oliwą?
Zwycięstwo w bitwie pod Oliwą odniosła flota polska. Dzięki zdolnościom taktycznym i strategicznemu wykorzystaniu lokalnych warunków, Polacy pokonali szwedzką eskadrę, zdobywając galeon „Tigern” oraz zatapiając „Solen”.
Lista i szczegółowe dane polskich okrętów uczestniczących w bitwie pod Oliwą
Święty Jerzy (Sankt Georg)
Galeon ten, będący flagowym okrętem polskim, był uzbrojony w 31 dział i stanowił główną siłę uderzeniową. Dowodził nim kapitan Arend Dickmann. Załoga składała się z 50 marynarzy i do 100 żołnierzy piechoty morskiej.
Latający Jeleń
Galeon, który wszedł do służby w 1626 lub 1627 roku. Był uzbrojony w 20 dział. Załoga liczyła 50 marynarzy i 80 żołnierzy piechoty morskiej.
Panna Wodna
Galeon ten wszedł do służby w 1623 roku. Uzbrojenie składało się z 12 dział niewielkich wagomiarów oraz miotacza kamieni. Na jego pokładzie znajdowało się 35 marynarzy i do 50 żołnierzy piechoty morskiej.
Czarny Kruk
Ten galeon został wodowany w 1626 roku i wycofany ze służby w 1628 roku. Posiadał 10 dział niewielkich wagomiarów oraz miotacz kamieni. Załogę stanowiło 35 marynarzy i do 80 żołnierzy piechoty morskiej.
Żółty Lew
Okręt wodowany w 1622 roku, zatonął w 1628 roku. Uzbrojony był w 10 dział niewielkich wagomiarów oraz miotacz kamieni. Załoga liczyła 30 marynarzy i do 50 żołnierzy piechoty morskiej.
Wodnik
Galeon w służbie od 1623 roku, zdobyty przez Szwedów w 1632 roku. Posiadał 17 dział niewielkich wagomiarów i 3 periery. Załoga składała się z 45 marynarzy i 80 żołnierzy piechoty morskiej.
Król Dawid
Zbudowany w stoczni gdańskiej, wodowany w 1623 roku, wycofany ze służby w 1630 roku. Galeon ten był uzbrojony w 31 dział niewielkich wagomiarów oraz miotacz kamieni. Załogę stanowiło 60 marynarzy i do 100 żołnierzy piechoty morskiej.
Arka Noego
Pinka zbudowana w stoczni w Pucku, wodowana w 1625 roku. Posiadała 16 dział niewielkich wagomiarów i miotacz kamieni. Załoga liczyła 35 marynarzy i do 50 żołnierzy piechoty morskiej.
Biały Lew
Okręt wszedł do służby w 1627 roku. Posiadał 8 dział niewielkich wagomiarów i miotacz kamieni. Na pokładzie znajdowało się 25 marynarzy i do 80 żołnierzy piechoty morskiej.
Płomień
Galeon, który wszedł do służby w Polsce w 1626 lub 1627 roku, wycofany przed 2 maja 1628 roku. Był uzbrojony w 13 dział niewielkich wagomiarów i kilka miotaczy kamieni. Załogę stanowiło 30 marynarzy i do 80 żołnierzy piechoty morskiej.
Lista szwedzkich okrętów uczestniczących w bitwie pod Oliwą
Tigern (Tygrys)
Klasa: Galeon, Wejście do służby: 1624, Wycofanie ze służby: Zdobyty przez Polaków 28 listopada 1627, później utracony przez Polskę 22 stycznia 1632, Wyporność: Około 300 ton, Długość: Około 24 metry, Szerokość: Około 6,8 metra, Załoga: 44-50 marynarzy i około 50 żołnierzy piechoty morskiej, Uzbrojenie: Zmienne, do 24 dział różnych wagomiarów w baterii burtowej.
Solen
Klasa: Galeon, Wejście do służby: 1624, Zatopiony: 28 listopada 1627, Wyporność: Około 450 ton, Długość: Około 33,5 metry, Szerokość: Około 7 metrów, Załoga: Około 150 marynarzy, Uzbrojenie: 14 dział 6-funtowych, 4 działa 3-funtowe, 2 działa szturmowe 48-funtowe.
Pelikanen
Typ: Galeon, Uzbrojenie: 20 dział, Wyporność: 200 ton.
Manhem
Typ: Galeon, Uzbrojenie: 26 dział, Wyporność: 300 ton.
Enhörningen
Typ: Galeon, Uzbrojenie: 18 dział, Wyporność: 240 ton.
Papegojan
Typ: Pinasa, Uzbrojenie: 16 dział, Wyporność: 180 ton.
Dowódcy w bitwie pod Oliwą
Polscy dowódcy
Arend Dickmann
Arend Dickmann, Holender z Delftu, od 1608 roku mieszkał w Gdańsku. Pracował jako kapitan i armator statku handlowego, zanim w 1626 roku wstąpił do służby króla Zygmunta III Wazy. W 1627 roku został mianowany admirałem polskiej floty wojennej. Dowodził polską flotą w bitwie pod Oliwą, gdzie zginął 28 listopada 1627 roku, trafiony kulą artyleryjską na pokładzie zdobytego szwedzkiego galeonu „Tigern”.
Herman Witte
Herman Witte był początkowo kapitanem na małym galeonie „Wodnik” i odegrał kluczową rolę w potyczkach z flotą szwedzką przed główną bitwą. Po śmierci Dickmanna w trakcie bitwy pod Oliwą, Witte objął krótkotrwale dowództwo nad polską flotą. Jego losy po bitwie nie są dokładnie znane, ale wiadomo, że zginął w grudniu 1627 roku.
Szwedcy dowódcy
Nils Göransson Stiernsköld
Nils Göransson Stiernsköld był szwedzkim dowódcą, który zginął w trakcie bitwy pod Oliwą 28 listopada 1627 roku. Jego śmierć miała miejsce na pokładzie zdobytego przez Polaków galeonu „Tigern”.
Straty i ofiary w bitwie pod Oliwą
Bitwa pod Oliwą, choć zakończyła się znaczącym zwycięstwem floty polskiej, przyniosła również straty po obu stronach konfliktu:
Straty polskie:
Strona polska poniosła straty w liczbie 47 zabitych lub rannych. Mimo tych strat, uszkodzenia okrętów były stosunkowo ograniczone.
Straty szwedzkie:
Flota szwedzka poniosła znacznie większe straty, licząc 304 zabitych lub rannych. Dodatkowo, Szwedzi stracili dwa galeony: jeden został zniszczony podczas bitwy, a drugi został zdobyty przez Polaków
Konsekwencje Bitwy pod Oliwą
Bitwa pod Oliwą, choć nie przyniosła decydujących zmian w strategicznej sytuacji na Bałtyku, miała znaczące skutki psychologiczne i propagandowe. Zwycięstwo polskiej floty, pomimo przewagi liczebnej przeciwnika, podniosło morale polskich żołnierzy i marynarzy, co miało kluczowe znaczenie dla dalszego przebiegu wojny polsko-szwedzkiej. Dodatkowo, chociaż szwedzka flota nadal dominowała na morzu, zdolność polskich sił do skutecznego działania w bitwie ułatwiła czasowe odblokowanie Gdańska, co było ważne dla polskiej gospodarki.
Zwycięstwo to zostało także wykorzystane do celów propagandowych, co wzmocniło pozycję króla Zygmunta III Wazy w kraju i za granicą. Upamiętnienie bitwy, w której „słońce zaszło w południe” – co odnosi się do nazwy szwedzkiego okrętu „Solen” (Słońce) – stało się symbolem polskiej determinacji i bohaterstwa.
Jednakże, mimo tych korzyści, bitwa pod Oliwą nie spowodowała większych inwestycji w rozwój polskiej floty, co było spowodowane ograniczeniami finansowymi i większym naciskiem na konflikty lądowe. To zaniedbanie miało długofalowe konsekwencje dla polskiej potęgi morskiej.
Bitwa pod Oliwą pozostaje jednym z najbardziej znanych zwycięstw polskiej floty w historii i jest często przywoływana jako przykład skutecznej obrony morskiej przed znacznie silniejszym przeciwnikiem.
Bitwa pod Oliwą w grach bitewnych
W naszym sklepie z figurkami do gier bitewnych specjalizujemy się w modelach okrętów i grach o tematyce morskiej. W związku z tym postanowiliśmy znaleźć odpowiednie zestawy zasad, które pozwolą nam odtworzyć jedną z najważniejszych bitew w historii polskiej floty – bitwę pod Oliwą z 1627 roku.
Po rozważeniu różnych opcji, wybraliśmy dwa tytuły, które wydają się najbardziej odpowiednie do naszych celów:
„Grand Fleet Actions in the Age of Sail”
System autorstwa Alana Butlera, który obejmuje okres od 1580 do 1820. Zasady te oferują szybki system gry, umożliwiający rozgrywanie akcji floty w sposób niezbyt skomplikowany, co jest idealne do symulacji większych bitew morskich. Gracze mogą dowodzić eskadrami statków, a nie skupiać się na pojedynczych jednostkach, co pozwala wcielić się w rolę admirała floty. System zaprojektowano tak, aby każdy gracz mógł dowodzić co najmniej sześcioma okrętami. Z zestawem zasad można odtworzyć nawet bitwę pod Trafalgarem w ciągu jednego popołudnia.
VICTORY: Age of Sail 1660-1820 naval wargame rules
Zestaw zasad „VICTORY: Age of Sail” umożliwia graczom odtworzenie morskich starć z okresu od 1660 do 1820 roku, co obejmuje wiele słynnych bitew morskich. Choć bitwa pod Oliwą miała miejsce trochę wcześniej, mechaniki i taktyki zawarte w tych zasadach mogą być użyteczne do zasymulowania podobnych starć z tego okresu. Reguły te skupiają się na strategicznym manewrowaniu i zarządzaniu eskadrami okrętów, co powinno dobrze oddać dynamikę bitwy pod Oliwą.
Bibliografia
- Anderson, R. C., Naval Wars in the Levant 1559–1853, (2006), ISBN 1-57898-538-2
- Podhorodecki L., Rapier i koncerz, (1985), Wydawnictwo: Książka i Wiedza, ISBN 83-05-11452-X
- The Little Military Encyclopedia, Edition I, (1967)
- Eugeniusz Koczorowski, Bitwa pod Oliwą, Wydawnictwo Morskie (1976)
- Kompania Kaperska. (2024). Kim był Arend Dickman? Pobrano z https://kompania-kaperska.pl/kim-byl-arend-dickman/