Kampania wrześniowa 1939 roku była nie tylko starciem piechoty i kawalerii, ale także czasem, w którym polskie pociągi pancerne odegrały istotną rolę w obronie kraju. Stanowiły one mobilne fortece na szynach, zdolne do szybkiej interwencji i wsparcia oddziałów na froncie.
Organizacja i mobilizacja
Przed wybuchem wojny Polska dysponowała dziesięcioma etatowymi pociągami pancernymi, które zostały zmobilizowane przez dwa dywizjony.
1 Dywizjon Pociągów Pancernych
Stacjonujący w Legionowie pod dowództwem ppłk. Jana Damasiewicza, przygotował pociągi oznaczone numerami od 11 do 15.
2 Dywizjon Pociągów Pancernych
Z siedzibą w Niepołomicach, dowodzony przez mjr. Tadeusza Sączewskiego, przygotował pociągi z numerami od 51 do 55 oraz Ośrodek Zapasowy Pociągów Pancernych.
Lista pociągów pancernych biorących udział w Kampanii Wrześniowej
Pociąg Pancerny nr 11 „Danuta”
Przydzielony do Armii „Poznań”, dowodzony przez kpt. Bolesława Korobowicza. Został zniszczony 16 września w wyniku walki z nieprzyjacielem.
Pociąg Pancerny nr 12 „Poznańczyk”
Przydzielony do Armii „Poznań”, dowodzony przez kpt. Kazimierza Majewskiego. Zniszczony 9 września podczas działań bojowych.
Pociąg Pancerny nr 13 „Generał Sosnkowski”
Przydzielony do Armii „Modlin”, dowodzony przez kpt. Stanisława Młodzianowskiego. Zniszczony 10 września w wyniku ataku lotniczego.
Pociąg Pancerny nr 14 „Paderewski”
Początkowo w odwodzie Naczelnego Dowództwa, później przydzielony do Armii „Pomorze”. Dowódcą był kpt. Jerzy Żelechowski, a od 9 września kpt. Henryk Galwelczyk. Zniszczony 16 września.
Pociąg Pancerny nr 15 „Śmierć”
Przydzielony do odwodu Naczelnego Dowództwa, dowodzony przez kpt. Kazimierza Kubaszewskiego. Zniszczony 28 września.
Pociąg Pancerny nr 51 „Pierwszy Marszałek”
Przydzielony do Armii „Kraków”, dowodzony przez kpt. Leona Cymborskiego, a od 2 września przez kpt. Zdzisława Rokossowskiego. Zniszczony 22 września.
Pociąg Pancerny nr 52 „Piłsudczyk”
Przydzielony do Armii „Łódź”, dowodzony przez kpt. Mikołaja Gonczara. Zniszczony 20 września.
Pociąg Pancerny nr 53 „Śmiały”
Przydzielony do Armii „Łódź”, dowodzony przez kpt. Mieczysława Malinowskiego. Skapitulował 22 września.
Pociąg Pancerny nr 54 „Groźny”
Przydzielony do Armii „Kraków”, dowodzony przez kpt. Jana Rybczyńskiego, a od 2 września przez kpt. Józefa Kuleszę. Zniszczony 7 września.
Pociąg Pancerny nr 55 „Bartosz Głowacki”
Początkowo przydzielony do Grupy Operacyjnej „Wyszków”, od 3 września do Armii „Prusy”. Dowodzony przez kpt. Andrzeja Podgórskiego. Zniszczony 19 września.
Szkolny Pociąg Pancerny
Dowodzony przez kpt. Franciszka Pietrzaka. Uczestniczył w działaniach szkoleniowych i bojowych. Zniszczony 10 września.
Improwizowane pociągi pancerne
Obrona Wybrzeża
Pierwszy Improwizowany Pociąg Pancerny
Dowodzony przez por. Zygmunta Budzyńskiego. Zniszczony 4 września.
Drugi Improwizowany Pociąg Pancerny
Dowodzony przez por. A. Matuszaka. Zniszczony nocą z 3 na 4 września.
Trzeci Improwizowany Pociąg Pancerny „Smok Kaszubski”
Dowodzony przez kpt. mar. Jerzego Tadeusza Błeszyńskiego, po jego zranieniu przez por. mar. Adriana F. Hubickiego. Walczył do 12 września.
Obrona Warszawy
Pociąg Pancerny nr 1 (improwizowany)
Dowodzony przez por. rez. br. panc. Tadeusza Studzińskiego. Przydzielony do Odcinka „Warszawa-Zachód”. Działał w obronie stolicy do kapitulacji.
Pociąg Pancerny nr 2 (improwizowany)
Dowodzony przez por. rez. br. panc. Stanisława Waśkiewicza. Bezpośrednio pod dowództwem gen. bryg. Waleriana Czumy. Działał w obronie stolicy do kapitulacji.
Działania bojowe
Polskie pociągi pancerne wzięły udział w około 90 starciach z siłami niemieckimi. Odznaczyły się w wielu bitwach, zadając przeciwnikowi znaczne straty.
Pociąg Pancerny nr 53 w bitwie pod Mokrą
Dowodzony przez kpt. Mieczysława Malinowskiego, wyróżnił się, skutecznie wspierając Wołyńską Brygadę Kawalerii w starciu z niemieckimi jednostkami pancernymi.
Pociąg Pancerny nr 54 w obronie Śląska
Pod dowództwem kpt. Jana Rybczyńskiego, a później kpt. Józefa Kuleszy, odegrał ważną rolę, opóźniając postępy niemieckich wojsk na tym kierunku.
W trakcie działań wojennych pociągi te zniszczyły lub uszkodziły wiele pojazdów przeciwnika, w tym czołgi i samochody pancerne, a także przyczyniły się do zestrzelenia lub uszkodzenia kilku samolotów wroga.
Dowódcy polskicg pociągów pancernych w 1939
Kpt. Bolesław Korobowicz (Pociąg nr 11)
Weteran z doświadczeniem w wojnie polsko-bolszewickiej. Pod jego dowództwem pociąg nr 11 uczestniczył w wielu starciach, zadając straty przeciwnikowi, zanim został zniszczony 16 września.
Kpt. Kazimierz Majewski (Pociąg nr 12)
Znany z odwagi i zdolności dowódczych, kierował działaniami pociągu nr 12 aż do jego zniszczenia 9 września.
Kpt. Stanisław Młodzianowski (Pociąg nr 13)
Dowodził pociągiem w Armii „Modlin”, skutecznie wspierając obronę północnych rejonów kraju przed atakiem Niemców.
Kpt. Mieczysław Malinowski (Pociąg nr 53)
Jego pociąg odznaczył się w bitwie pod Mokrą, gdzie skutecznie wspierał Wołyńską Brygadę Kawalerii.
Kpt. Jan Rybczyński i kpt. Józef Kulesza (Pociąg nr 54)
Pod ich dowództwem pociąg walczył w obronie Śląska, opóźniając postępy wroga.
Kpt. mar. Jerzy Tadeusz Błeszyński (Smok Kaszubski)
Dowódca trzeciego improwizowanego pociągu Obrony Wybrzeża, odznaczył się determinacją i odwagą w walkach na Wybrzeżu. Po jego zranieniu dowodzenie przejął por. mar. Adrian F. Hubicki.
Por. rez. br. panc. Tadeusz Studziński i por. rez. br. panc. Stanisław Waśkiewicz (Pociągi nr 1 i 2 w Warszawie)
Dowodzili improwizowanymi pociągami w obronie Warszawy, wykazując się inicjatywą i poświęceniem w trudnych warunkach oblężenia.
Znaczenie i ocena
Mimo ograniczonych zasobów i przewagi technologicznej przeciwnika, polskie pociągi pancerne okazały się skutecznym narzędziem w walce. Ich mobilność i siła ognia pozwalały na szybkie reagowanie na ruchy wroga oraz wsparcie własnych jednostek.
Ich działania zaskoczyły nie tylko dowództwo niemieckie, ale także polskie, które nie spodziewało się tak dużej skuteczności tych jednostek w warunkach nowoczesnej wojny.
Podsumowanie
Polskie pociągi pancerne w Kampanii Wrześniowej 1939 roku pokazały odwagę i determinację załóg w obliczu przytłaczającej siły wroga. Choć większość z nich została zniszczona lub musiała zostać porzucona, ich udział w walkach przyczynił się do opóźnienia niemieckiego natarcia i zadania mu dotkliwych strat.
Ich historia jest świadectwem innowacyjności i ducha walki polskiego żołnierza, który nawet w obliczu trudności potrafił skutecznie stawić czoła przeciwnikowi.